Powstania Śląskie

Plebiscyt

„Zgodnie z postanowieniem Traktatu Wersalskiego ludność Górnego Śląska miała wypowiedzieć się drogą plebiscytu do którego państwa chce należeć – do Polski czy do Niemiec. Do przygotowania i przeprowadzenia plebiscytu została powołana przez aliantów Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa. W Giszowcu, tak jak we wszystkich miejscowościach objętych plebiscytem, działały tzw. komitety parytetyczne, mające za zadanie przeprowadzenie plebiscytu na swoich terenach oraz ustalenie uprawnionych do głosowania. Skład takiego komitetu był mieszany, tzn. należeli do niego Polacy i Niemcy, mający po równiej liczbie mandatów. Językiem urzędowym był polski i niemiecki.

W miesiącu lipcu 1920 r. Wróbel Augustyn otrzymał legitymację nr 20 jako współpracownik Polskiego Komitetu Plebiscytowego. W miesiącu sierpniu 1920 roku został mianowany przez władze jako z polskiej strony kontroler przy urzędzie Obszaru Dworskiego Giszowiec.

Wyciąg z aktów obszaru dworskiego w Giszowcu, dostarczony przez Wincentego Stachy. Lokale i członkowie Komisji Wyborczej w czasie plebiscytu w Giszowcu w roku 1921:

Wykaz członków powstańczych komisji wyborczych, rękopis Augustyna Wróbla

Obok komitetu parytetycznego działał niezależnie Polski Komitet Plebiscytowy, mający na celu prowadzenie agitacji na rzecz Polski, posługując się przy tym takimi środkami jak prasa, afisze, broszurki i imprezy – widowisko chóralne itp. Przewodniczącym tego komitetu [był] J. Bartosz, zastępcą Jan Szułas, członkami byli m. in. Jan Kubica, Karol Zachód, Karol Kaleta, Walenty Wójcik, Emil Holewa, Oskar Pilarski, Jakub Kubica, Jakub Kubiczek, Jan Paździor, Emanuel Matuszczyk, Jan Kubiczek, Ernest Gawleta, Edward Domzioł, Karol Saternus, Jan Kostka.

Polskie komitety plebiscytowe wysyłały z pomocą organizowania swoich członków do innych miejscowości. Działalność propagandowa, trwająca bez zakłóceń kilka miesięcy, zakończyła się w kwietniu 1921 r. Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 r. Wyniki plebiscytu w Giszowcu dały polskiej stronie zdecydowane zwycięstwo – około 8[0]%. Emigrantów, których Niemcy przysłali z Westfalii i Nadrenii do głosowania, było jak wynika z zestawienia niewielu. Po plebiscycie sprawa przyłączenia nas do macierzy przedstawiała się niedobrze, bo Niemcy opierając się na ogólnym wyniku plebiscytu, domagali się całego Górnego Śląska przyłączenia do Niemiec. Jednak pod naciskiem ze strony polskiej przyznano powiaty pszczyński, rybnicki oraz część powiatu katowickiego. To postanowienie Komisji Międzysojuszniczej wywołało ogromne rozgoryczenie wśród całej ludności Górnego Śląska.”