Historia powstania osiedla

Kolonia Giszowiec założona została w 1907 roku dla robotników zakładów należących do koncernu „Giesches Erben” (Spadkobiercy Gieschego). Budowano ją do roku 1910 według projektu architektów z Charlottenburga – Jerzego i Emila Zillmanna. Kolonia nosiła początkowo niemiecką nazwę – Gieschewald i służyć miała niemieckim górnikom sprowadzonym z centralnych Niemiec, którzy jednak szybko opuścili obcy im etnicznie Górny Śląsk. Giszowiec powstał na terenach leśnych gminy Janów. Właścicielem kompleksu terenów leśnych był hrabia Tiele-Winckler. Na parceli o wymiarach 800 na 1200 metrów naczelny dyrektor spółki, Uthemann, polecił zbudować osiedle robotnicze.

W centrum znajdował się plac, wokół którego zlokalizowano szkoły, sklepy, pocztę, gospodę, administrację osiedla, nadleśnictwo, łaźnię, pralnię i domy noclegowe. Z Giszowca wiodły drogi do szosy Katowice-Murcki oraz do Janowa i Mysłowic. Przecinały one wewnętrzne obwodnice okalające plac centralny. Zbudowano przy nich domy dwu- trzy i czterorodzinne z ogródkami na wzór starej górnośląskiej chaty wiejskiej. W tym samym stylu co domy robotnicze zaprojektowano budynki handlowe i usługowe kolonii. Po prawej stronie dzisiejszej ulicy Pszczyńskiej wzniesiono pałacyk dla administracji spółki.

W pierwszym etapie budowy osiedla zapewniono mieszkania trzystu rodzinom robotniczym i trzydziestu urzędniczym. W 1909 roku jeszcze przed zakończeniem budowy osiedla, Giszowiec liczył 1349 mieszkańców. Byli to głównie robotnicy kopalni „Giesche” (dziś „Wieczorek”) w Janowie oraz hut cynku i ołowiu w Szopienicach i Roździeniu.


Pierwotny plan budowy kolonii Giszowiec zamieszczony w opracowaniu Reuffurtha
Pierwotny plan budowy kolonii Giszowiec zamieszczony w opracowaniu Reuffurtha



W roku 1914 Giszowiec uzyskał połączenie z Janowem i powstałą w pobliżu kolonią Nikiszowiec w postaci osobowej kolejki wąskotorowej, którą nazwano żartobliwie „Balkan-Ekspresem”.

W czasie powstań śląskich mieszkańcy Giszowca wzięli czynny udział w walkach przeciw pruskiemu zaborcy. 20 sierpnia 1919 roku powstańcy z kolonii powstrzymali atak niemiecki na Mysłowice, dzięki czemu mogli opanować południową część miasta, umożliwiając tym samym wycofanie oddziałów powstańczych na teren państwa polskiego. W czasie drugiego powstania śląskiego, 20 sierpnia 1920, powstańcy opanowali Giszowiec i utrzymali go do końca powstania. W okresie trzeciego powstania członkowie POW z Giszowca walczyli pod Górą Św. Anny w składzie katowickiego pułku Rudolfa Niemczyka. Podczas plebiscytu na Górnym Śląsku w 1921 roku 72% głosujących w koloniach Giszowiec i Nikiszowiec opowiedziało się za Polską. W powstaniach śląskich zginęło 12 obywateli Giszowca.

Od 1920 roku działał w osiedlu chór mieszany im. Chopina; zrzeszał początkowo 85 członków, a w 1939 roku już tylko połowę pierwotnego stanu. Jednym z dyrygentów chóru był, działający na terenie Janowa i Nikiszowca, Wiktor Bara.
Giszowiec był początkowo samodzielnym osiedlem z własną administracją. W roku 1924 włączono go dopiero do zreorganizowanej gminy Janów. W 1935 roku liczył około 5 tysięcy mieszkańców. W roku 1947 Giszowiec znalazł się w granicach powiatu miejskiego Szopienice, a w 1960 wraz z nim wszedł w skład Katowic. Do końca lat siedemdziesiątych Giszowiec zachował charakter osiedla-sypialni dla pracowników głównie kopalni „Wieczorek” i „Staszic” (zbudowanej w Janowie w latach 1959-1964).

W sąsiedztwie starej kolonii rozpoczęto w roku 1969 budowę nowoczesnego spółdzielczego osiedla mieszkaniowego. Nowe osiedle (im. Stanisława Staszica) do 1980 roku wypierało powoli unikatową pod względem architektonicznym zabudowę osiedla robotniczego z początków XX wieku. Jedenastopiętrowe wieżowce zastąpiły parterowe i jednopiętrowe domki. Obecnie zachowana część Giszowca objęta jest opieką konserwatorską...


Tekst pochodzi z książki: